Ks. Karol, Franciszek Kraus /1820 - 1901/
Karol Franciszek Kraus, urodził się 12 stycznia 1820 r. w rodzinie Franciszka Kraus i jego żony Katarzyny z domu Grziwotz. Sakramentu chrztu udzielił mu o. Nepomuk Johannes Lorentz, drugi proboszcz w rudzkiej parafii[1]. Dzieciństwo spędził w parafii, gdzie żywe były jeszcze wspomnienia kilkusetletniej świetności zlikwidowanego zakonu. Pierwsze lata nauki odbywał w miejscowej szkole ludowej. Niewątpliwy wpływ na jego edukację i później wybraną drogę życiową mieli między innymi pozostali w parafii ojcowie cystersi: o.Malachias Slezina, były profesor filozofii i teologii w byłym klasztorze i gimnazjum, który do ostatnich dni swojego życia przebywał w Rudach, jak również o. Alexius Kafka trzeci proboszcz parafii. W ostatnich latach pobytu młodego Karola w Rudach w latach 1829-1833 działalność duszpasterską w parafii prowadzili już księża świeccy: ks. Józef Hieromin Lukaszczyk, od 1829 r. wikary, później administrator i kolejny czwarty proboszcz po sekularyzacji, oraz wikary od 1829 r. ks. Laurentius Golla. W wieku 13 lat w 1833 r. rodzice przenoszą go do Gliwic, gdzie kończy szkołę podstawową i później tamtejsze Gimnazjum. W latach 1842/1846 odbył studia na wydziale teologicznym w Seminarium Duchownym w Wrocławiu. Biskup wrocławski Melchior von Diepenbrock udzielił mu 25 lipca 1846 r. sakramentu kapłaństwa. Studia ukończył jako utrakwista, przygotowany do sprawowania obowiązków duszpasterskich w języku polskim i niemieckim[2].
Decyzją kurii biskupiej skierowany zostaje do kościoła św. Krzyża we Wrocławiu[3], gdzie objął obowiązki wikarego. Nie sposób dzisiaj ustalić, czy był to przypadek, czy też działanie zamierzone, ale pierwszym przełożonym 25 letniego wówczas księdza był dawny zakonnik rudzkiego konwentu, jeden z ostatnich profesorów gimnazjum w Rudach Wielkich o. Johannes Czekal, miał on wtedy 66 lat, a proboszczem był tam od 2 stycznia 1819 r. Tymczasem w państwie pruskim głośnym staje się problem epidemii tyfusu głodowego na Górnym Śląsku. W grudniu 1847 r. ks. Karol F. Kraus oddelegowany zostaje na połuniowo-wschodnie obszary diecezji wrocławskiej. W latach 1848/1849 pracuje w parafiach Wisła Mała w ówczesnym dekanacie pszczyńskim, Studzionka i Krzyżowice w dekanacie żorskim, gdzie oprócz działalności duszpasterskiej czynnie zaangażowany jest w usuwaniu skutków epidemii. Po spełnionej misji na Górnym Śląsku w kwietniu 1849 r. wraca do swojej parafii we Wrocławiu. W niedługim czasie 9 października 1849 r. zmarł proboszcz ks. Johannes Czekal. Biskup wrocławki nie pozostawił jednak ks. Karola Kraus w parafii św. Krzyża i powierzył mu nowe, niewątpliwie trudniejsze zadanie. W 1850r. ks. Karol Kraus został proboszczem garnizonu wojskowego w Berlinie. Miał wtedy zaledwie ukończonych 30 lat. Dane statystyczne podają, że w garnizonie berlińskim przebywało 4-5 tysięcy katolików, nie tylko w koszarach, ale również w szpitalach wojskowych. Obowiązki proboszcza garnizonowego w Berlinie pełnił nieprzerwanie do 1867 r. W międzyczasie w 1864r. sprzymierzone armie Prus i Austrii rozpoczęły wojnę z Danią, w celu odebrania jej Szlezwika-Holsztynu. W kampanii tej czynnie uczestniczył jako kapelan polowy, bezpośrednio na polu walki wśród żołnierzy obydwu państw. Za szczególne zasługi otrzymał wysokie wyróżnienia: od rządu Austrii Order Franciszka Józefa III Klasy, od rządu Prus Order Orła Czerwonego IV Klasy, w 1867r., po porozumieniu się władz kościelnych z rządem pruskim ks. Karol F. Kraus przenosi się do Gniezna dla objęcia godności członka kapituły kościoła metropolitalnego Wniebowzięcia NMP pod wezwaniem św. Wojciecha. Nowe obowiązki przyjmuje 24 kwietnia tego roku. W 1868r. metropolita gnieźnieński ks. arcybiskup Mieczysław Ledóchowski mianował go radcą kurii metropolitalnej. Urząd ten sprawował do 1872r. W tym samym roku kapituła wybrała go prefektem kościoła metropolitalnego, jednocześnie powierzając mu pełnienie wiele odpowiedzialnych funkcji. W Gnieźnie w 1896r. obchodził jubileusz 50 lecia kapłaństwa[4].
Również, w tym samym roku odwiedził swoje rodzinne Rudy Wielkie. Parafia, miejscowe duchowieństwo i patron kościoła książę raciborski przyjęli dostojnego parafianina godnie i bardzo serdecznie. Główne uroczystości odbywały się w kościele parafialnym, którym przewodniczył ówczesny ks. proboszcz Maksymilian Thiell. Prócz oficjalnych uroczystości, były również spotkania wśród krewnych i znajomych, z rodzicami i bliskimi na miejscowym cmentarzu. Wydarzenia te były niewątpliwie wielkim przeżyciem dla 76 letniego księdza Karola Krausa. Na pamiątkę tego wydarzenia, w dowód, że mógł przeżywać swój jubileusz 50 lat duszpasterzowania w rodzinnym kościele parafialnym, z którym pozostały żywe wspomnienia z dzieciństwa, ofiarował kościołowi w Rudach Wielkich pozłacany kielich do sprawowania Najświętszej Ofiary Mszalnej. Na wewnętrznej stronie podstawy stopy kielicha, jest napis w języku łacińskim: „Carolus Craus Praelatus,Canonicus Ecclesiae Metropolitanae Gnesnensis Raudae natus Jubilaeum sacerdotii quinquaginta annorum celebravit anno Domini 1896[5]. " Pamiątkowy kielich przetrwał do współczesnych czasów i przechowywany jest w archiwum parafialnym[6].
Ks. Karol Franciszek Kraus zmarł w Gnieźnie 16 stycznia 1901 r. W protokole kapituły katedralnej zapisano odręcznie następujący tekst: Najjaśniejszy i poważany Karol Kraus, prałat, protonotariusz apostolski oraz kanonik metropolii gnieźnieńskiej. Dnia 16 stycznia o godzinie trzeciej rano Najjaśniejszy i Najzacniejszy Pan Karol Kraus, prałat, protonotariusz apostolski, przełożony muzyków, opiekun stowarzyszeń młodzieżowych, doradca kurii tarnowskiej w Galicji, odznaczony przez rząd Prus Orderem Orła Czerwonego IV Klasy, rząd Austrii Orderem Cesarza Franciszka Józefa III Klasy. Mąż kościoła, wielce zasłużony w służbie dla Boga. Zmarł zaopatrzony św. sakramentami, ku wielkiemu smutkowi Kapituły i jej społeczności. Ostatni dzień życia zakończył w pierwszym roku powyżej osiemdziesięciu lat. Jego zwłoki wystawiono na widok publiczny. Pogrzeb z wszystkimi ceremoniami odbył się 21 stycznia. Zwłoki złożono w krypcie kaplicy Łubieńskich. Spoczywaj w spokoju[7].
Ks. Kazimierz Tomasiak
[1]APR, Księga Chrztów, t. II (1812 – 1823).
[2]Schematismus des Bistums Breslau fur das Jahr 1849.
[3] Dawna kolegiata na wyspie Ostrów Tumski.
[4] L. Durszlag, Aus der Vergangenheit unserer Pfarrgemeinde, w: Unser Raudę. Deutsche Freundschaftsfreis Rauden O/S, nr 36/99, s.10.
[5] Karol Kraus prałat, kanonik kościoła metropolitalnego gnieźnieńskiego, urodzony w Rudach, jubileusz kapłaństwa uroczyście obchodzony w 1896 r.
[6] L. Durszlag, Aus der…, s.10.
[7] Tekst z języka niemieckiego tłumaczył Lucjan Durszlag, na podstawie materiałów źródłowych Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie oraz literatury J. Korytkowski, "Prałaci i Kanonicy Katedry Metropolitalnej Gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych " T.II, Gniezno 1883r.
